جریان نو؛ شاید کمتر‌کسی بداند که کودکان بسیاری در سرتا‌سر دنیا، مجبور به زندگی در مراکز شبه‌خانواده هستند. در‌واقع این افراد به دلیل شراط خاص نهاد خانواده، سال‌های درخور توجهی از زندگی خود را در این مراکز سپری می‌کنند.
ایران هم مانند بسیاری دیگر از کشورها، وظیفه خود می‌داند تا حامی کودکان بدسرپرست یا بی‌سرپرست باشد؛ بنابراین کودکان بدسرپرست در بهزیستی و مراکز شبه‌خانواده تحت مراقبت قرار می‌گیرند. در این پروسه یا توسط خانواده‌های فرزند‌پذیر به سرپرستی گرفته می‌شوند یا در همین مراکز می‌مانند و بعد از ۱۸سالگی و رسیدن به سن قانونی ترخیص می‌شوند.
این موارد در حالی است که هر دو مسیر برای این کودکان با چالش‌های بی‌شماری همراه است؛ چالش‌هایی که تا حدی در همه کشورها با تغییراتی، مشابه به نظر می‌رسد. پیش از این هم محمد نفریه، مدیرکل وقت دفتر امور کودکان و نوجوانان بهزیستی، اشاره کرده بود این کودکان، حداقل تا ۱۸سالگی تحت حمایت مستقیم بهزیستی هستند و از انواع امکانات آموزشی، پرستاری، نگهداری، مددکاری و روان‌شناسی بهره‌مند می‌شوند.
زیر ۱۸ سال، هیچ کودکی از بهزیستی ترخیص نمی‌شود، مگر اینکه خانواده‌های آنان که تا به حال توانایی حمایت از کودکان خود را نداشته‌اند، قادر به نگهداری آنان شوند یا خانواده‌ای سرپرستی آنان را بر عهده گیرد. در‌واقع یکی از مشکلات اصلی این جوان‌ها، جدا از موضوعات عاطفی، مسائل معیشتی است؛ چون معمولا بدون کسب حرفه خاصی وارد جامعه می‌شوند و همین اشتغال را برای آنها سخت خواهد کرد.
در‌واقع طبق قوانین مندرج در سازمان بهزیستی ایران، کودکان بهزیستی تا پنج سال بعد از ۱۸سالگی تحت حمایت‌های مستمر و غیر‌مستمر بهزیستی قرار خواهند گرفت. آنها پس از ۱۸سالگی و هنگام ترخیص از بهزیستی، مبلغی پول از طرف این سازمان دریافت خواهند کرد که می‌توانند این مبلغ را برای زندگی مستقل یا ازدواج و… استفاده کنند. همچنین پسرانی که به سربازی می‌روند، ترخیص‌شده محسوب نمی‌شوند و پول ترخیصی را بعد از گذراندن دوره سربازی دریافت خواهند کرد و در دوره سربازی تحت پوشش بهزیستی هستند.
دانشجویان نیز دو راه پیش‌رو دارند؛ یا مبلغ ترخیص را دریافت کنند و از بهزیستی ترخیص شوند یا همچنان تحت حمایت بهزیستی بمانند. هزینه تحصیل دانشجویان حتی تا دوره دکتری نیز توسط سازمان بهزیستی پرداخت خواهد شد. کسانی که شاغل نیستند یا دانشجو هستند، مبلغی را ماهانه از این سازمان دریافت خواهند کرد. در‌عین‌حال، همه کسانی که شاغل نیستند و نمی‌توانند هزینه معاش خود را تأمین کنند، هزینه ترخیص را دریافت خواهند کرد.
تنهایی؛ یک احساس همیشگی کودکان ترخیص‌شده از بهزیستی
کودکان بدسرپرست یا بی‌سرپرست که مجبور می‌شوند سال‌های بسیاری از زندگی خود را در مراکز شبه‌خانواده بگذرانند، معمولا یک حس مشترک را تجربه می‌کنند و آن هم تنهایی است. این افراد در بزرگسالی یا همان سن کم، با تله‌های روان‌شناختی مثل تله رهاشدگی یا دلبستگی ناایمن روبه‌رو می‌شوند؛ مواردی که تمام بزرگسالی آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این موارد حتی در تحقیقات مراکز شبه‌خانواده کشورهای دیگر هم قابل رؤیت است، هرچند موضوعات فرهنگی و اقتصادی و نوع حمایت مالی هر کشور از این افراد، مسائل مختص به خود را دارد؛ بنابراین تمام این کودکان بعد از ترخیص همچنان به حمایت‌های عاطفی و روانی نیاز دارند.
اهمیت حمایت‌های عاطفی از کودکان ترخیص‌شده
بسیاری از بچه‌ها بعد از مستقل‌شدن از بهزیستی و شروع یک زندگی آن هم به تنهایی، دچار مشکلات بسیاری می‌شوند. آنها از فضای بهزیستی و زندگی جمعی، به خانه‌ای با فضای کاملا متفاوت نقل مکان می‌کنند که باید به تنهایی مدیریت آن را بر عهده بگیرند. بر همین اساس، بنیاد خیریه روشنای امید با هدف حمایت‌های مادی و معنوی از این افراد، سعی بر این دارد که آنها را بعد از ۱۸سالگی تحت پوشش قرار دهد تا آماده حضور در جامعه شوند.
این افراد بعد از ۱۸سالگی در روند اشتغال، ازدواج، سربازی و بسیاری از موارد دیگر با جای خالی نهاد خانواده در زندگی روبه‌رو می‌شوند که شرایط را برای آنها سخت‌تر می‌کند؛ بنابراین روشنای امید با هدف آنکه همچون یک خانواده در کنار آنها باشد، بعد از ترخیص از بهزیستی، با تحت پوشش قرار‌دادنشان، با در نظر داشتن خدمات مددکاری، روان‌شناسی، آموزشی، کارآفرینی و حمایت مالی سعی بر رفع بسیاری از این چالش‌ها را دارد.
لزوم حضور بیشتر در این حوزه
با وجودی که آسیب‌های اجتماعی هر روز شکل جدیدی به خود می‌گیرد، نیاز است تا حضور مراکز مردم‌نهاد شکل جدی‌تری در این عرصه به خود بگیرد. روشنای امید جزء اولین مراکز مردم‌نهاد کشور است که در حوزه کودکان ترخیص‌شده از بهزیستی فعالیت می‌کند و با وجود گذشت چند سال از تأسیس آن، همچنان جزء معدود مراکزی است که در این زمینه در حال فعالیت است. اما این مراکز با وجود برخی حمایت‌های دولتی و مردمی همچنان نیاز به توجه بیشتر دارند؛ زیرا افزایش روز به روز هزینه‌ها باعث افزایش فشار اقتصادی و کمبود منابع انسانی در این مجموعه‌ها شده است که توجه به آن، مسیر را روشن‌تر از قبل خواهد کرد.
مدیرکل امور کودکان و نوجوانان بهزیستی وقت درباره حمایت‌های عاطفی‌ای که کودکان بهزیستی بعد از ۱۸سالگی دریافت می‌کنند، گفت: «افراد تحت حمایت ما تا پنج سال پس از ترخیص تحت حمایت مستقیم و غیر‌مستقیم بهزیستی قرار خواهند گرفت. این حمایت‌ها، کلینیک‌های مددکاری را نیز شامل می‌شود.
ماهانه مبلغی در اختیار کلینیک مددکاری قرار خواهد گرفت و کلینیک مددکاری نیز این مبلغ را صرف بازرسی و رصد کودکان ترخیص‌شده خواهد کرد و این کودکان چنانچه مشکلی در زمینه عاطفی، خانوادگی، اشتغال و کارآموزی داشته باشند، می‌توانند مشکل خود را با کلینیک‌های مددکاری در میان بگذارند و از کمک‌های آنان بهره‌مند شوند. تقریبا ماهی یک تا دو بار این افراد تحت نظارت کلینیک‌های مددکاری قرار خواهند گرفت.
این سازمان حدود ۴۰۰ کلینیک مددکاری را در اختیار دارد. تمامی این کلینیک‌ها دارای روان‌شناسان و مددکاران خبره و باتجربه هستند و کودکان و افراد تحت حمایت ما ارتباط مستقیم با روان‌شناسان خبره این کلینیک‌ها دارند.
حدود دوهزارو ۴۰۰ دانشجو در مقاطع مختلف تحصیلی تحت پوشش سازمان بهزیستی هستند و بسیاری از اینان نخبگان و مخترعان بزرگی در سطح کشور‌ند. بین دختران و پسران برای دریافت هزینه‌ها هیچ تفاوتی وجود ندارد و همگی از حمایت‌های یکسان برخوردار خواهند شد. حتی به دختران هزینه‌های سیسمونی کودکان‌شان نیز تعلق می‌گیرد و می‌توانند از این مبلغ استفاده کنند».
