مذاکره هسته‌ای و اعراب خلیج فارس

شرایط منطقه‌ای اکنون تغییر کرده و اعراب خلیج فارس با تغییر استراتژی، متمرکز بر موازنه سازی در سیاست خارجی برای تامین منافع و امنیت ملی خود شده‌اند. آنها دیگر بین ایران و آمریکا یا چین و آمریکا انتخاب نمی‌کنند…

به گزارش جریان نو، کیهان برزگر، استاد روابط بین الملل در یادداشتی در پایگاه مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه نوشت: مذاکرات هسته‌ای فرصت خوبی برای تجمیع منافع ایران و اعراب خلیج فارس در موضوعات منطقه‌ای برای خنثی سازی تهدید اسرائیل و مدیریت نقش منافع محور آمریکا فراهم کرده است. نگرانی سنتی دولت‌های عربی چالش وجود نیروهای شبه نظامی مورد حمایت ایران برای رژیم‌های آنها بود. اما اکنون اکثر این نیروها در حال ادغام در ساختار نظامی و امنیتی دولت‌های خود و بازبینی نظری در نقش منطقه‌ای خود هستند.

عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر، کویت، و بحرین (و مصر) همگی از مذاکرات هسته‌ای جاری بین ایران و آمریکا حمایت کردند و ثمر بخش بودن این گفتگوها را برای امنیت و ثبات منطقه‌ای حیاتی دانستند. موضع مثبت سعودی‌ها و سایر اعراب منطقه خلیج فارس نسبت به مذاکرات هسته‌ای (برخلاف دور گذشته) حاکی از تغییر استراتژی سیاست خارجی آنها و نزدیکی همزمان آنها به ایران و آمریکا به منظور سازگاری با محیط جدید ژئوپلتیک منطقه‌ای، به ویژه پس از وقایع ۷ اکتبر ۲۰۲۳ و جنگ غزه است.

تغییر استراتژی اعراب خلیج فارس بیش از هر چیز به اتخاذ سیاست هژمونی طلبانه و پادگانی رژیم اسرائیل در منطقه بعد از تحولات وقایع اکتبر برمی گردد که امنیت مطلق را صرفا در توسل به عملیات نظامی در کل جغرافیای جهان عرب (از جمله اشغال بخشی از خاک سوریه) در شرایط هرج و مرج می‌بیند. در این وضعیت، اعراب منطقه به ویژه سعودی‌ها بهترین سیاست برای مدیریت و خنثی سازی رویکرد انحصارگرایانه و مخرب تل آویو را «موازنه سازی» در صحنه سیاست منطقه‌ای و جهانی می‌دانند. پیش از این هم عربستان برای مدیریت سیاست منفعت- محور و دو پهلوی آمریکا نسبت به خود، از جمله عدم واکنش واشنگتن به حمله نظامی به آرامکو در سپتامبر ۲۰۱۹، به موازنه سازی سیاسی و امنیتی در روابط فرامنطقه‌ای (نزدیکی به روسیه و چین) و منطقه‌ای خود روی آورد که یکی از نتایج آن تقویت همکاری‌ها با ایران (و ترکیه) بود.

برخی از دیدگاه‌ها در داخل کشورما، سعودی‌ها و اعراب خلیج فارس را همواره ادامه سیاست آمریکا در منطقه دانسته و خواهان برخورد با آنها به عنوان نقطه آسیب پذیر این کشور در منطقه در شرایط وقوع احتمالی جنگ بین ایران و آمریکا هستند. اما شرایط منطقه‌ای اکنون تغییر کرده و اعراب خلیج فارس با تغییر استراتژی، متمرکز بر موازنه سازی در سیاست خارجی برای تامین منافع و امنیت ملی خود شده‌اند. آنها دیگر بین ایران و آمریکا یا چین و آمریکا انتخاب نمی‌کنند و روابط با همه کشورها را برای موازنه سازی در سیاست خارجی و پرهیز از هرگونه تنش و بی‌ثباتی ضروری می‌دانند. به همین دلیل، در مذاکرات هسته‌ای جاری می‌توان از نقش اعراب خلیج فارس به ویژه سعودی‌ها در جهت چانه زنی همزمان با آمریکا و اسرائیل استفاده کرد.

به عنوان نمونه، سعودی‌ها با اعضای کابینه و نزدیکان ترامپ، از جمله ویتکاف و کوشنر روابط اقتصادی و دوستی نزدیکی دارند. آنها می‌توانند دولت آمریکا را تشویق به همکاری با ایران به نفع صلح و امنیت منطقه‌ای کرده و برای جبران این امر قول سرمایه گذاری‌های اقتصادی هم در ایران و هم در آمریکا بدهند. رشد و توسعه فزاینده اقتصادی سعودی و به تبع تثبیت جایگاه قدرت بزرگ منطقه‌ای از طریق اجرای طرح‌های جاه طلبانه محمد بن سلمان، نیاز به ثبات در منطقه و مهمتر اتصال زنجیره اقتصادی و ترانزیتی کالاها دارد. به این لحاظ، سعودی‌ها نقش هژمونی طلبانه و جنگ طلبانه فعلی رژیم نتانیاهو در جغرافیای جهان عرب را دقیقا در جهت خلاف منافع خود محاسبه می‌کنند. از نظر ریاض، بهترین سیاست برای خنثی سازی و منزوی کردن رویکرد هژمونی طلبانه اسرائیل رجوع به سیاست موازنه سازی و کاربرد دیپلماسی است.

یکی از حساس‌ترین بخش‌های این دور از مذاکرات هسته‌ای بین ایران و آمریکا مربوط به کلیت و منطق ورود به مذاکره و تاثیرات آن بر جایگاه منطقه‌ای و جهانی کشورمان در شرایط گذار ژئوپلتیک کنونی است. تجربه تاریخ روابط بین الملل به ما می‌آموزد که دولت‌های تمدنی (همچون ایران) در وضعیت هرج و مرج تلاش می‌کنند تا با اتخاذ رویکردهای تعاملی و با استفاده از ابزار دیپلماسی فعال جایگاه نقش و قدرت خود را با محیط پویای ژئوپلتیک منطقه‌ای و جهانی سازگار کرده و از این طریق منافع و امنیت ملی خود را با کمترین هزینه تامین کنند.

بی‌شک، یک توافق معقول هسته‌ای عیار قدرت منطقه‌ای را بالا می‌برد و با متوازن کردن روابط بین المللی ایران به ویژه با روسیه، چین و اروپا بر ارزش استراتژیک آن در سیاست جهانی می‌افزاید. مهمتر اجماع منطقه‌ای اعراب در مورد چنین توافقی خود گام مهمی در تقویت گرایش به «اتحاد منطقه‌ای» برای دستیابی به صلح و امنیت از طریق موازنه سازی در روابط با قدرت‌های فرامنطقه‌ای به حساب می‌آید که می‌تواند اهداف هژمونی طلبانه و نظامی گرایانه کنونی رژیم اسرائیل در منطقه را تا حدود زیادی خنثی کند.

به واقع، مذاکرات هسته‌ای فرصت خوبی برای تجمیع منافع ایران و اعراب خلیج فارس در موضوعات منطقه‌ای برای خنثی سازی تهدید اسرائیل و مدیریت نقش منافع محور آمریکا فراهم کرده است. نگرانی سنتی دولت‌های عربی چالش وجود نیروهای شبه نظامی مورد حمایت ایران برای رژیم‌های آنها بود. اما اکنون اکثر این نیروها در حال ادغام در ساختار نظامی و امنیتی دولت‌های خود و بازبینی نظری در نقش منطقه‌ای خود هستند. در این وضعیت، نگرانی اصلی اعراب منطقه اکنون متمرکز به نقش هژمونی گرایانه اسرائیل و تبعات زیانبار آن برای ثبات و امنیت منطقه‌ای شده که از تکنولوژی و مصونیت آمریکا هم بهره مند است. ازاین زاویه، اعراب منطقه خلیج فارس به جای ارائه تهدید، یک فرصت چانه زنی خوب برای ایران در روند مذاکرات هسته‌ای جاری هستند.