یک کارشناس مسائل بین‌المللی با اشاره به سیاست «یکی به نعل، یکی به میخ» ترامپ، گفت: اولین مانع توافق ایران و آمریکا اختلافات عمیقی است که وجود دارد؛ دهه‌ها دشمنی و مسائل گسترده‌ای که هست، اختلاف دستیابی به یک توافق را سخت، و در شرایطی حتی غیرممکن، می کند. همچنین، بر خلاف تصویری که ترامپ از خودش می‌سازد و مثلا کتاب «هنر معامله» می‌نویسد، او تاکنون تقریبا موفق نشده هیچ توافقی را به سرانجام برساند؛ از توافق‌ها خیلی هنرمندانه خارج می‌شود، ولی اینکه هیچ توافق موفق قابل توجهی تا به حال نداشته، مسأله مهمی است.
به گزارش جریان نو، سید عمادالدین خاتمی در نشست «مذاکرات ایران و آمریکا؛ چشم‌اندازها و پیامدها» که توسط دفتر سیاسی انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها برگزار شد، گفت: ترامپ از روز ورود به کاخ سفید خیلی عجله داشت برای اینکه کارها را پیش ببرد و حتی با اینکه دو مجلس را در اختیار دارد و دست جمهوری‌خواهان است، ولی از روز اول به امضاء کردن یادداشت‌های ریاست جمهوری و فرامین اجرایی روی آورد و در ۱۰۰ روز اول بیش از ۱۸۰ یادداشت ریاست جمهوری و فرمان اجرایی امضا کرده که در نوع خودش بی‌سابقه است.
کارشناس مسائل بین‌المللی یادآور شد: در مورد ایران هم همان روزهای اول یک یادداشت ریاست جمهوری امضاء کرد که سه هدف اصلی را برای خودش تعریف کرده بود. بند اول این بود که باید جلوی دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای و موشک‌های بالستیک قاره‌پیما گرفته شود، بند دوم نفوذ منطقه‌ای ایران بود و بند سوم هم گفته بود که با توسعه برنامه تهاجمی موشکی ایران و سلاح‌های نامتقارن و متعارف ایران هم باید مقابله شود. ترامپ برای دست یافتن به این سه هدف یک سری مسئولیت برای وزارت امور خارجه، وزارت خزانه‌داری و دادستان کل پیش‌بینی کرده بود.
وی افزود: جالب اینجا است که این یادداشت ریاست جمهوری در روزی امضاء شد که نتانیاهو به آنجا رفته بود و صراحتا ترامپ گفت ناراحت است از اینکه دارد چنین متنی را امضاء می‌کند و ترجیح می‌دهد مسأله به صورت مسالمت‌آمیز و از طریق گفت‌وگو حل شود و در نشست با نتانیاهو هم همین لحن را پیش برد و شاید نتانیاهو در یک عمل انجام شده قرار گرفت. ولی با توجه به ایده عجیب و غریب و غیرمنتظره‌ای که ترامپ در مورد غزه مطرح کرد، که بحث کوچاندن مردم غزه بود، کمی بحث‌ها به حاشیه رفت ولی این همزمانی هم نکته جالبی بود که وجود داشت.
اینکه ایران برای شروع مذاکرات هول نشد، کار غیر عقلانی نبود
خاتمی ادامه داد: بعد از این بلافاصله فشارهای سیاسی و فشار تحریم‌ها روی ایران بیشتر و لحن‌ها رفته رفته تندتر شد؛ هرچند خود ترامپ یکی به نعل و یکی به میخ داشت پیش می‌رفت. یعنی می‌گفت من می‌خواهم مذاکره کنم چون اگر ما بخواهیم راه حل دیگری را پیش برویم، اتفاق بدی خواهد افتاد. بالأخره با این ادبیات یکی به نعل و یکی به میخ فضا را جلوتر برد. اولین موضع ایران این بود که از این مذاکرات استقبال نکرد که شاید در جای خودش قابل دفاع هم باشد. هرچند در مورد لحن آن می‌توان صحبت کرد، ولی اینکه در آن مقطع ایران برای شروع مذاکرات هول نشد، کاری غیر عقلانی نبود. سپس آمریکا به طور معناداری حضور نظامی خودش در منطقه را بیشتر کرد و ظاهر خشن‌تری به خودش گرفت و در همین حین بحث نامه مطرح شد.
وی با اشاره به اینکه تمایل ترامپ به میانجی‌گری امارات بود ولی ایران از طریق عمان جواب داد، اظهار داشت: ایران صراحتا گفت ترجیح می‌دهد با کسی پیش برود که اعتماد بیشتری دارد؛ به خصوص که در سال‌های اخیر روابط امارات متحده عربی با اسرائیل خیلی عمیق‌تر و علنی شده و این چیزی است که برای ایران خوشایند نبوده است. بعد هم که برای بار دوم نتانیاهو به آمریکا رفت، ترامپ با حضور نتانیاهو در اتاق لوزی کاخ سفید اعلام کرد که مذاکرات آمریکا با ایران به زودی در مسقط آغاز خواهد شد.
خودپرستی افراطی در ترامپ وجود دارد
کارشناس مسائل بین‌المللی با بیان اینکه خودپرستی افراطی در ترامپ وجود دارد، گفت: مسأله دیگر اینکه ترامپ بسیار شبیه است به سنت انزواطلبی که در آمریکا وجود داشته و حتی بحث تعرفه‌ها هم سنت آمریکایی است. ویژگی دیگر ترامپ این است که به لحاظ اقتصادی خیلی نزدیک به سیاست‌های حمایت‌گرایی است که به حمایت شدید از تولید داخل معتقد است و سعی می‌کند با وضع تعرفه از تولید داخل دفاع کند. البته می‌شود ادعا کرد که در آن شکست خورده و مجبور به عقب‌نشینی شده است. اگر این ویژگی‌های ترامپ را متوجه باشیم، می‌دانیم که طرح ایده‌هایی مثل بسته سرمایه‌گذاری هزار میلیارد دلاری در ایران اصلا برای ترامپ جذابیتی ندارد.
ترامپ اصلا دوست ندارد که سرمایه‌ها از آمریکا خارج شوند
وی تصریح کرد: ترامپ اصلا دوست ندارد که سرمایه‌ها از آمریکا خارج شوند. از این استقبال می‌کند که ما از آنها جنس بخریم؛ همین طور که اعراب دارند می‌خرند. حتی از این استقبال می‌کند که ما آنجا سرمایه‌گذاری کنیم. این عربستان است که می‌خواهد به آمریکا پول ببرد. ادعاها تا یک تریلیون دلار است که احتمالا محقق نمی‌شود، ولی بالأخره قرارداد خرید تسلیحاتی سنگینی که عربستان دارد می‌بندد و بعد سرمایه‌گذاری که ادعا دارد می‌خواهد در آمریکا داشته باشد. اگر ما این را بفهمیم، آن وقت خیلی از انگاره‌های قدیمی که تصور می‌کنیم آنها تعیین کننده هستند و مثلا فکر می‌کنیم اگر پیشنهاد سرمایه‌گذاری سنگین در ایران به آمریکایی‌ها بدهیم، آنها خیلی استقبال می‌کنند، مبتنی بر واقعیت نیست.
«حقوق بشر» یک ویترین مزورانه برای غربی‌ها و مشخصا آمریکایی‌ها است
خاتمی با اشاره به اینکه ترامپ توجه کمتری به مسأله حقوق بشر دارد، گفت: حالا که یک سال و نیم از هفت اکتبر گذشته، اگر کسی تا حالا هم شک داشته، از این به بعد نباید شک داشته باشد که «حقوق بشر» یک ویترین مزورانه برای غربی‌ها و مشخصا آمریکایی‌ها است. بالأخره سعی می‌کردند یک ظاهری را حفظ کنند، ولی ترامپ قائل به این مسائل نیست و هیچ ابایی ندارد از اینکه رفتارهایی را انجام بدهد که حتی در عرف آمریکایی هم عجیب و غریب است؛ برخوردهایی که با مهاجرین و دانشگاهیان می‌شود را ببینید. مسأله دیگر این است که ترامپ به وضوح نسبت به اقتدارگرایی دلبستگی دارد.
وی در بخش دیگری از سخنان خود در خصوص دسته‌بندی‌های درون دولت ترامپ راجع به ایران، اظهار داشت: یک جناح تندرو وجود دارد که در شرایط فعلی مارک روبیو وزیر خارجه شاخص‌ترین فردی است که در این چهارچوب تعریف می‌شود. اینها معتقد به رویکرد سخت و خشن نسبت به ایران هستند. در مقابلش یک جناح ضد جنگ وجود دارد که البته این جناح هم خیلی آدم‌های صلح‌طلبی نیستند، ولی شاید در راستای سیاست انزواطلبی ضد جنگ هستند که نسل جدید جمهوری خواهان مثل جی دی ونس از جمله آنها هستند که تفاوت‌های زیادی با نسل قبلی جمهوری‌خواهان دارند. در واقع یک دینامیسم(پویایی) بین این دو جریان وجود دارد که طی آن هر روز یکی از آنها دست برتر را دارد و این حالت احتمالا برای ما تعیین‌کننده خواهد بود.
کارشناس مسائل بین‌المللی افزود: واقعیت این است که یک فضای ضدیت کلی و جدی با ایران در فضای سیاسی آمریکا راجع به ایران وجود دارد که نمی‌شود آن را انکار کرد. چون ما فضای ایران را بیشتر دنبال کرده‌ایم ممکن است به نظر ما برسد که آمریکاستیزی در ایران خیلی قوی است، ولی اگر آمریکا را دنبال کنید، ضدیت با ایران اگر بیشتر نباشد، کمتر نیست. به خصوص اگر مواضع سناتورها را دنبال کنید، می‌بینید که چه لحن‌های تندی دارند. حتی در دموکرات‌ها هم این جریان وجود دارد. نباید فراموش کنیم که برخی دموکرات‌های سنا هم به برجام رأی منفی دادند. مسأله دیگر نفوذ شدید لابی‌های اسرائیل به خصوص روی نمایندگان است. نمایندگان به شدت وابسته به پول‌هایی هستند که می‌آید؛ چون انتخابات در آمریکا خیلی گران است و لابی‌های اسرائیل خیلی در انتخابات خرج می‌کنند.
وی تأکید کرد: نباید فراموش کنیم که این پول‌ها تعیین کننده است در اینکه مواضع ضد ایران تقویت شود. عامل دیگر که وجود دارد و شاید مقابل این باشد، همان جریان جدید درون جمهوری‌خواهان است. این گروه مخالف دخالت در کشورهای دیگر و جنگ‌های بی‌پایان هستند. جالب است که خود ونس کهنه سرباز است و در افغانستان جنگیده، ولی این رویکرد را دارد.
ترامپ تا حالا موفق نشده هیچ توافقی را به سرانجام برساند
خاتمی در خصوص موانع دستیابی به توافق بین ایران و آمریکا نیز گفت: اولین مانع توافق ایران و آمریکا اختلافات عمیقی است که وجود دارد؛ دهه‌ها دشمنی و مسائل گسترده‌ای که هست، اختلاف دستیابی به یک توافق را سخت، و در شرایطی حتی غیرممکن، می کند. همچنین، بر خلاف تصویری که ترامپ از خودش می‌سازد و مثلا کتاب «هنر معامله» می‌نویسد، او تاکنون تقریبا موفق نشده هیچ توافقی را به سرانجام برساند؛ از توافق‌ها خیلی هنرمندانه خارج می‌شود، ولی اینکه هیچ توافق موفق قابل توجهی تا به حال نداشته، مسأله مهمی است.
طرح مسأله غنی‌سازی صفر به این دلیل است که توافق جدید برای ترامپ باید تفاوتی با برجام داشته باشد
وی افزود: مسأله دیگری که کار را سخت می‌کند این است که توافق جدید باید با برجام متفاوت باشد. به دلیل اینکه ترامپ از روز اول به برجام فحش داده و آن را یک قرارداد ناکارآمد و بد دانسته و نفرتش از اوباما چیزی نیست که کسی در آن شکی داشته باشد و شاید اینکه الآن توافقی شبیه برجام داشته باشد، برای او از ۱۰۰ تا فحش بدتر باشد. این چیزی است که به خصوص رسانه‌های اسرائیلی خیلی دارند روی آن مانور می‌دهند. طرح مسأله غنی‌سازی صفر و جمع کردن سایت‌های هسته‌ای ایران احتمالا به همین دلیل مطرح می‌شود که توافق جدید برای ترامپ باید تفاوتی با برجام داشته باشد.
اسرائیل با هرگونه توافقی بین ایران و آمریکا مخالف است
کارشناس مسائل بین‌المللی یادآور شد: اسرائیل با هرگونه توافقی مخالف است و تا جایی که بتواند تلاش خواهد کرد که جلوی این را بگیرد و با توجه به منحصر به فرد بودن اسرائیل در روابط بین‌الملل و به خصوص در سیاست آمریکا که حتی به نظر می‌رسد بعضی وقت‌ها منافع خود آمریکا به نفع منافع اسرائیل زیر پا گذاشته می‌شود، نگرانی‌ای است که وجود دارد. مانع دیگری که وجود دارد این است که اروپایی‌ها الآن استقبال نمی‌کنند از اینکه یک توافق بزرگ شکل بگیرد. احتمالا از توافقی که بتواند برنامه هسته‌ای ایران را محدود کند استقبال می‌کنند ولی از اینکه بیرون بازی افتاده‌اند خیلی ناراحت هستند.
وی در خصوص مشوق‌های به دست آمدن توافق نیز گفت: اولین مورد این است که ایران نیاز دارد؛ وضعیت داخلی نامناسب است، ناترازی‌ها واقعا شرایط سختی را ساخته، وضعیت اقتصادی و همه مسائلی که حتما دوستان خیلی بهتر از من می‌دانند، ایران را نیازمند می‌کند به اینکه نوعی از توافق شکل بگیرد. از سوی دیگر به نظر می‌رسد آمریکا هم به توافق نیاز دارد. ترامپ پروژه‌های خیلی بزرگی را تعریف کرده و تقریبا در همه آنها ناکام بوده احتیاج به یک موفقیت دارد و چه موفقیتی بزرگ‌تر از این؟! مسأله دیگر اینکه یکی از حسادت‌های ترامپ به اوباما این است که صلح برده و ترامپ واقعا دوست دارد که صلح نوبل ببرد و فکنوبلر می‌کند توافق با ایران او را به این جایزه نزدیک می‌کند.
عربستان یکی از مشوق‌های اصلی دستیابی به توافق است
خاتمی افزود: مسأله دیگری که وجود دارد اینکه برخلاف دوره برجام که کشورهای منطقه و مشخصا عربستان سعودی یکی از مهمترین مخالفین بودند ولی در این دور کشورهای منطقه آن رویکرد را ندارند و عربستان یکی از مشوق‌های اصلی دستیابی به توافق است؛ به دلایلی که برای همه روشن هست و مهمتری آن، این است که رویکرد عربستان هم اکنون مبتنی بر این است که امنیت در منطقه بیشتر شود تا بتواند پروژه‌هابی بلند پروازانه‌ای که داشته را پیش ببرد و این می‌تواند یک اهرم کمک کننده باشد.
وی تأکید کرد: مشوق دیگر توافق بیش طرفین این است که شکست مذاکرات برای هر دو طرف بسیار پرهزینه است. برای ایران می‌تواند سخت‌تر شدن شرایط را در پی داشته باشد، ولی برای آمریکا هم وقتی آنقدر سطح تنش را بالا برده و خود ترامپ مدام گفته یا توافق می‌شود و یا حمله می‌کنیم، در واقع به نوعی دست خودش را بسته است؛ البته ترامپ استاد زدن زیر حرف‌های خودش است، ولی اگر نخواهد تهاجم نظامی انجام بدهد، برای ترامپ یک شکست است و در شرایط فعلی به دلایل متعددی به نظر نمی‌رسد آمریکا تمایل داشته باشد وارد درگیری نظامی جدید شود؛ نگرانی از گسترده شدن آن و قیمت نفت باعث می‌شود آمریکا تمایل نداشته باشد وارد مراحل بعدی شود.
هر دو طرف تمایل دارند که در زمان نه چندان طولانی به توافق برسند
کارشناس مسائل بین‌المللی در بخش دیگری از سخنان خود در خصوص سناریوهای احتمالی مذاکرات نیز گفت: یک حالت این است که ما یک توافق پایدار داشته باشیم و به نظر می‌رسد تمایلی در دو طرف وجود دارد برای اینکه یک توافق جامع شکل بگیرد و مسائل را به صورت بنیادین حل کند. از طرف دیگر ممکن است تصور شود این فرصت ترامپ کوتاه مدت و استثنایی باشد. ولی از سوی دیگر دلایلی وجود دارد که امکان این قضیه را پایین می‌آورد. اولین دلیل همین است که مسائل اختلافی بین طرفین خیلی گسترده است و به نظر می‌آید در شرایط فعلی هر دو طرف تمایل دارند که در زمان نه چندان طولانی به توافق برسند.
ترامپ نشان داده خیلی تمایلی به توافقات بلندمدت ندارد و دنبال امور خیلی کوچک و دم دستی است
وی با اشاره به اینکه اواسط تابستان آخرین فرصتی است که مکانیزم ماشه می‌تواند فعال شود، اظهار داشت: طبیعتا اگر توافقی می‌خواهد اتفاق بیفتد، باید قبل از این فرصت اتفاق بیفتد که کار پیچیده‌تر نشود. مسأله دیگری که امکان دستیابی به یک توافق جامع و پایدار را کم می‌کند، لابی‌های مخالفین در ایران و آمریکا است؛ که کار را سخت‌تر می‌کند و این گروه‌ها طبیعتا از هیچ کاری فروگذار نخواهند کرد تا به هر شکلی که می‌توانند فرآیند در حال انجام را تخریب کنند. مسأله دیگر اینکه ترامپ نشان داده خیلی تمایلی به توافقات بلندمدت ندارد و دنبال امور خیلی کوچک و دم دستی است. آخرین مسأله هم اینکه ایران به صورت طبیعی نگران است از اینکه در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد و اگر این توافق باعث کاهش قدرت ایران شود و در آینده مشکلی برای این توافق پیش بیاید، آن وقت دست ایران خیلی خالی خواهد بود.
آنچه که باعث شده امروز آمریکایی‌ها با ایران مذاکره کنند، وجود حجم زیاد اورانیوم غنی شده با غلظت بالا است
خاتمی تأکید کرد: باید بپذیریم چیزی که باعث شده امروز آمریکایی‌ها با ایران مذاکره کنند، وجود حجم زیاد اورانیوم غنی شده با غلظت بالا است. می‌توانیم در مورد این بحث کنیم که اگر از اول مسیر متفاوتی رفته بودیم شاید کار به اینجا نمی‌کشید که نیاز به چنین چیزی وجود داشته باشد، ولی بالأخره در سیاست باید راجع به ممکنات صحبت کنیم و در مورد لحظه تصمیم بگیریم.
اگر آمریکا بخواهد بر سر غنی‌سازی صفر بایستد، چالش جدی بر سر راه توافق به وجود می‌آورد
وی افزود: اگر توافق جامع یک حالت بیش از حد خوشبینانه بود، حالت بیش از حد بدبینانه‌ای هم وجود دارد و آن شکست کامل مذاکرات است. اولین دلیلش اختلافات خیلی زیاد است. مسأله دوم اینکه خطوط قرمزی که طرفین دارند تعریف می‌کنند، به نظر می‌رسد در جاهایی تلاقی پیدا می‌کند. مثلا ویتکاف بحث غنی‌سازی صفر درصد را مطرح کرد؛ البته که ممکن است اینها تکنیک‌های مذاکراتی باشد، ولی اگر واقعا آمریکا بخواهد بر سر غنی‌سازی صفر بایستد، چالش جدی بر سر راه توافق به وجود می‌آورد. هرچند راه‌حل‌هایی مثل بحث کنسرسیوم مطرح می‌شود که خود آن هم پیچیدگی‌های زیادی دارد.
«توافق محدود» شدنی‌ترین حالتی است که ممکن است اتفاق بیفتد
کارشناس مسائل بین‌المللی با اشاره به اینکه طرفین توافق دارند که میز مذاکره را ترک نکنند، گفت: به نظر می‌رسد نوعی توافق محدود شدنی‌ترین چیزی است که پیش روی دو طرف قرار دارد؛ چیزی که احتمالا متمرکز بر بحث هسته‌ای باشد و از آن طرف تحریم‌ها را لغو کند یا نوعی کاهش بدهد و یا برای مدتی در آنها توقف ایجاد کند. خود من وقتی مذاکرات شروع شد خیلی خوشبین نبودم به اینکه توافق محدودی شکل بگیرد، ولی الآن تصور می‌کنم یک «توافق محدود» احتمالا شدنی‌ترین حالتی است که ممکن است اتفاق بیفتد.
با «توافق محدود» گشایش خیلی گسترده‌ای در عرصه اقتصاد یا بخش های دیگر اتفاق نخواهد افتاد
وی در بخش پایانی سخنان خود تأکید کرد: واقعیت این است که با «توافق محدود» گشایش خیلی گسترده‌ای در عرصه اقتصاد یا بخش های دیگر اتفاق نخواهد افتاد. حتی چیزی که اصلاح‌طلبان باید راجع به آن فکر کنند این است که اگر انتظارات از مذاکرات خیلی بالا برود و تصور جامعه این شود که قرار است در پس این مذاکرات اتفاق فوق‌العاده‌ای بیفتد، ممکن است موج ناامیدی بیاورد که شرایط را بدتر کند. اتفاقی به مراتب شدیدتر از چیزی که بعد از برجام اتفاق افتاد. ولی حتما کاهش تنش‌های بین‌المللی را خواهیم داشت؛ هرچند مسأله ما با اروپا به شکلی باقی خواهند ماند ولی تنش‌های ما با آمریکا کاهش پیدا می‌کند و یک سری از نگرانی‌های امنیتی هم احتمالا کمتر می‌شود.
خاتمی افزود: ممکن است اتفاق خیلی بزرگی نیفتد، ولی نمی‌توان منکر این هم شد که آرامش روانی جامعه و بازار بیشتر می‌شود. همان طور که هر دور از مذاکرات انجام می‌شود و یک خبر بیرون می‌آید که طرفین از روند ابراز رضایت می‌کنند، مثلا در قیمت دلار شاهد تأثیر مثبتش هستیم، طبیعتا این اتفاقات هم در بازار خواهد بود و حداقل یک فرصت تنفسی خواهد بود که حتما غنیمت است. مسأله دیگری که وجود دارد اینکه اگر این توافق محدود اتفاق بیفتد و کار بکند و مدتی هم بماند، شانس این افزایش پیدا می‌کند که حوزه‌های توافقی جدید تعریف شود و ما توافق‌های بعدی داشته باشیم و در نهایت به شکلی از توافق جامع برسیم.
منبع: جماران
