دور سوم مذاکرات ایران و آمریکا در بوته تحلیل

با توجه به اختلاف‌نظرهای فنی و زمانبر بودن مذاکرات، توافق موقت می‌تواند گامی برای کاهش تنش‌ها باشد. این رویکرد شبیه تجربه توافق ژنو ۱۳۹۲ است که در نهایت به برجام انجامید

به گزارش جریان نو ، حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل سیاسی و بین الملل در یادداشتی نوشت: در شرایطی که موضع‌گیری‌های ضد و نقیض از واشنگتن به گوش می‌رسد، دور سوم رایزنی‌های سیاسی و فنی میان ایران و آمریکا در مسقط برگزار شد. در این یادداشت تلاش شده است به موضوعات فنی اصلی گفت‌وگوی دو طرف پرداخته شود. باید توجه داشت تعهدات گام‌ به ‌گام و سرمایه‌گذاری بلندمدت آمریکا در پروژه‌های ایران می‌تواند هزینه خروج از توافق را برای این کشور افزایش دهد.

هیئت‌های مذاکره‌کننده ایران و آمریکا از مباحث کلی عبور کرده و به موضوعات فنی مانند میزان غنی‌سازی اورانیوم و سرنوشت ذخایر مازاد پرداخته‌اند. باید توجه داشت ادعای برچیده شدن کامل برنامه غنی‌سازی ایران بیشتر جنبه رسانه‌ای دارد و خط قرمز ایران محسوب می‌شود. با این حال، ایران آماده مذاکره درباره درصد غنی‌سازی (مانند ۶۷/۳ درصد یا کمی بیشتر) است.

یکی از مسائل فنی مورد بحث تعیین تکلیف ذخایر اورانیوم ایران است. به نظر سه راهکار اصلی برای مدیریت آن مطرح است:

رقیق‌سازی: کاهش درصد غنی‌سازی اورانیوم از ۶۰ به ۲۰ و سپس به ۶۷/۳ درصد. فرایند رقیق‌سازی ممکن است زمانبر و نیاز به نظارت دقیق بین‌المللی داشته باشد، اما در صورت توافق، قابل اجراست.
ایجاد بانک ذخایر اورانیوم در ایران تحت نظارت برخط آژانس بین‌المللی اتمی: این نیازمند زیرساخت‌های فنی مناسب و تأمین هزینه‌های نظارت برخط است که برای غرب چالشی جدی محسوب می‌شود. نمونه موفق این ایده، بانک اورانیوم در قزاقستان است.

انتقال ذخایر مازاد به روسیه: ایران می‌تواند به شرط وجود توافقی مکتوب برای بازگرداندن سریع ذخایر در صورت نقض تعهدات آمریکا، اورانیوم غنی ‌شده مازاد را به روسیه منتقل کند. تجربه‌های قبلی همکاری با روسیه، ضرورت رعایت احتیاط با روسیه را برجسته می‌کند.

سرمایه‌گذاری بلندمدت آمریکا در پروژه‌های نفت، گاز و تولید برق هسته‌ای ایران می‌تواند راهکاری برای جلب اعتماد باشد. این نوع مشارکت برخلاف مبادلات تجاری کوتاه‌مدت، هزینه خروج از توافق را برای واشنگتن بالا می‌برد. با این حال، تحریم‌های اقتصادی کنگره آمریکا علیه ایران مانعی جدی برای ورود شرکت‌های آمریکایی به چنین سرمایه‌گذاری‌هایی است. چالش اصلی این است که دولت آمریکا چگونه می‌تواند کنگره را به لغو یا محدودسازی تحریم‌ها ترغیب کند؛ موضوعی که با توجه به نفوذ لابی اسرائیل پیچیده‌تر نیز می‌شود.

با توجه به تجربه خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام، ایران به دنبال سازوکار‌هایی برای جلوگیری از تکرار این سناریو است. دو راهکار مهم در این زمینه عبارت‌اند از:

تعهدات گام ‌به ‌گام: اقدام متقابل برای هر تعهد به‌ منظور کاهش ریسک نقض یک‌جانبه، به‌ طوری ‌که طرفین بتوانند در صورت نقض تعهدات، سریع و با هزینه کم به وضعیت قبل بازگردند.
سرمایه‌گذاری مشترک: کشورهایی مانند آمریکا، فرانسه و آلمان می‌توانند در ساخت رآکتورهای تولید برق هسته‌ای در ایران سرمایه‌گذاری کنند. این اقدام، کاهش ریسک خروج از توافق و زمینه نظارت بیشتر بر فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای را فراهم می‌کند.

با توجه به اختلاف‌نظرهای فنی و زمانبر بودن مذاکرات، توافق موقت می‌تواند گامی برای کاهش تنش‌ها باشد. این رویکرد شبیه تجربه توافق ژنو ۱۳۹۲ است که در نهایت به برجام انجامید. هر چند آمریکا ممکن است نسبت به توافق موقت بدبین باشد و آن را بدون ضمانت‌های کافی بداند، اما در صورت پیش‌بینی اقدام‌های بعدی، امکان دارد آن‌ها به این راه‌ حل به ‌عنوان ابزاری برای مدیریت زمان و اختلافات، روی خوش نشان دهند. چراکه ترامپ هم بر توافق دو ماهه تأکید داشت. البته این واقعیت را هم نمی‌شود نادیده گرفت که اصولاً سخنان او بیشتر برای فضاسازی‌ها و اثرگذاری بر روند مذاکرات است.

با پیشرفت مذاکرات، ضرورت استفاده از افراد متخصص در حوزه‌های حقوقی، فنی، اقتصادی و امنیتی افزایش می‌یابد. تجربه برجام نشان داده توجه به جنبه‌های مختلف و بهره‌گیری از نیروهای کارآزموده می‌تواند به دقت و قابلیت اجرای توافق بیفزاید. البته حضور تعداد بیشتر کارشناس می‌تواند به دلیل اختلاف سلیقه‌ها چالش‌زا شود، اما با مدیریت صحیح مذاکرات، این چالش قابل کنترل است.
نتیجه‌روند مذاکرات ایران و آمریکا با چالش‌های فنی و سیاسی متعددی همراه است، اما پیشنهادهای مرحله‌ای، سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت و طراحی تعهدات گام ‌به ‌گام می‌تواند هزینه خروج از توافق را برای طرفین افزایش دهد. در این مسیر، تضمین‌های عملی از جمله مشارکت اقتصادی آمریکا در پروژه‌های ایران، نقش کلیدی خواهد داشت. در فضای مذاکراتی میان ایران و آمریکا، گاه مهم‌تر از محتوای میز مذاکره، نحوه مدیریت فضای روانی پیرامون آن است. مرور تحولات اخیر نشان می‌دهد دو طرف می‌کوشند با موضع‌گیری مثبت، فضای مذاکرات را خوش‌بینانه و آرام نشان دهند تا اراده خود برای دستیابی به توافق را برجسته کنند. با این حال، طرف آمریکایی به ‌طور همزمان سیاست فشار حداکثری از طریق افزایش تحریم‌ها و به ‌کارگیری زبان تهدید را دنبال می‌کند. در مقابل، به نظر می‌رسد طرف ایرانی نیز با درک این رویکرد تلاش می‌کند از طریق طراحی پوشش خبری و مدیریت رسانه‌ای، فضای عمومی را عادی جلوه دهد و برخلاف گذشته، سطح انتظارات جامعه از نتایج احتمالی توافق را به ‌طور واقع‌بینانه کنترل کند.