ایران و تغییرات اقلیمی تا ۱۴۲۰

تنوع زیستی منحصر به فرد (جنگل‌های کاسپین ، صخره‌های مرجانی خلیج فارس، کوه‌های زاگرس با خسارات جبران‌ناپذیری روبرو می شود. افزایش سیل‌های ناگهانی با خشکسالی های بیشتر و بارندگی های موقت و شدیدتر آسیب حرارتی به جاده‌ها راه‌آهن و فرونشست، زیرساخت‌های حیاتی را تهدید می‌کند.

به گزارش جریان نو، مهدی زارع، استاد و عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در یادداشتی در خبرآنلاین نوشت: ایران به دلیل جغرافیای خشک، تنش آبی و افزایش دم – در حد دو برابر سریع‌تر از میانگین جهانی – با اثرهای شدید و فوری تغییرات اقلیمی مواجه است.

تا سال ۱۴۲۰ از بین رفتن آب‌های سطحی و کاهش بارندگی تا ۲۰٪ کاهش در برخی مناطق و افزایش تبخیر، رودخانه‌ها و دریاچه هایی مانند ارومیه و بختگان را خشک می کند. رقابت برای آب درگیری‌ها بین استان‌ها، و بخشهای گوناگون اشتغال و جامعه – کشاورزی در مقابل خدمات شهری و صنعت – را تشدید خواهد کرد.

استخراج بیش از حد از تغذیه آب بسیاری از سفره‌های آب زیرزمینی اصلی را به صورت برگشت‌ناپذیری تخریب میکند و باعث خرابی گسترده چاه‌ها، فرونشست بیشتر زمین خواهد شد که همین امروز هم در نواحی مانند تهران و سمنان و کرمان و اصفهان شدید است. از تبعات دیگر شور شدن آب ، کمبود آب آشامیدنی در شهرهای بزرگ و آلودگی بیشتر منابع آبهای سطحی و زیرزمینی خواهد یود. فراوانی، شدت و مدت موج‌های گرما افزایش خواهد یافت. دمای بیش از ۵۰ درجه سانتیگراد در مناطق جنوبی و مرکزی رایج ترخواهد شد. افزایش مرگ و میر ناشی از گرما (به ویژه سالمندان، کارگران فضای باز، فقرا)، و اختلال وسیع تر شبکه‌های برق در اوج تقاضای سرمایش و تله‌های خاموشی-گرما مرگبار ‌را موجب خواهند شد. گسترش ناقلین بیماری‌هایی مانند مالاریا، تب دنگی به مناطق جدیدتر قابل انتظار خواهد بود.

محصولات اساسی (گندم، جو) به دلیل گرمای شدید، کمبود آب و تغییر الگوهای بارندگی در فصول حساس رشد با کاهش بازدهی مواجه می‌شوند. استرس گرمایی و کاهش علوفه و آب، بقای دام را تهدید می‌کند و بر تولید گوشت و لبنیات اثر می‌گذارد. معیشت روستایی از بین می‌رود و مهاجرت گسترده به شهرها را به دنبال دارد. وابستگی شدید به واردات مواد غذایی، آسیب‌پذیری در برابر شوک‌های قیمت جهانی و بی‌ثباتی را افزایش می‌دهد.

طوفان‌های شدید گرد و غبار و شن بیشتر خواهند شد که نتیجه خشک شدن تالاب‌ها (مانند هورالعظیم)، دریاچه‌ها (ارومیه) و خاک‌های در معرض گرد و غبار و تولید منابع عظیم گرد و غبار جدیدی هستند. فراوانی و شدت طوفان‌های گرد و غبار عظیم ‌افزایش خواهد یافت. از تبعات این طوفانها اثرهای فلج‌کننده بر سلامت تنفسی (آسم، بیماری مزمن انسدادی ریه) و اختلال در زندگی روزمره در حمل و نقل است.

فزایش سرسام‌آور تقاضای برق برای تهویه مطبوع، شبکه برق را تحت فشار بیشتر قرار می‌دهد و وابستگی به سوخت‌های فسیلی (هیدروکربن‌ها) را افزایش می‌دهد و آلودگی هوا را تشدید می‌کند. کاهش جریان رودخانه‌ها، تولید نیروگاه‌های برق آبی را به شدت کاهش می‌دهد. نیروگاه‌های حرارتی (گازی -نفتی) نیز با کاهش دسترسی به آب خنک‌کننده و افت راندمان در گرمای شدید مواجه هستند. هزینه‌های هنگفت مورد نیاز برای تأمین آب اضطراری، امدادرسانی در برابر سوانح و مراقبت‌های بهداشتی و تطبیق زیرساخت‌های انرژی، بودجه روز افزونی طلب خواهد کرد. اثر تغییرات اقلیمی به‌ویژه با فروپاشی کشاورزی جابجایی از مناطق روستایی به شهرهای از قبل تحت فشار را تسریع و تنش و بی‌ثباتی اجتماعی را تشدید می‌کند.

تنوع زیستی منحصر به فرد (جنگل‌های کاسپین ، صخره‌های مرجانی خلیج فارس، کوه‌های زاگرس با خسارات جبران‌ناپذیری روبرو می شود. افزایش سیل‌های ناگهانی با خشکسالی های بیشتر و بارندگی های موقت و شدیدتر آسیب حرارتی به جاده‌ها راه‌آهن و فرونشست، زیرساخت‌های حیاتی را تهدید می‌کند.

بر اساس آنچه تا امروز در مورد گرم شدن زمین و تغییر اقلیم از ابتدای انقلاب صنعتی طی ۲۵۰ سال اخیر می دانیم <دورانسان> یا آنتروپوسن می تواند به ششمین انقراض منجر شود . این فرآیند مخرب با فعالیت‌های انسانی هدایت می‌شود. در شرایط کنونی نرخ انقراض ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ برابر بیشتر از نرخ طبیعی انقراض های گذشته است. گونه‌های نمادین مانند کرگدن‌های سوماترایی از نظر عملکردی منقرض و دوزیستان، مرجان‌ها و حشرات در سطح جهان در حال فروپاشی هستند. حدود ۱ میلیون گونه در عرض چند دهه با انقراض روبرو شده اند. شروع آنتروپوسن معمولا در حدود انقلاب صنعتی (اواسط دهه ۱۷۰۰) دانسته می شود. این فرآیند در صورت ادامه روندها، احتمالاً در این قرن تا سال ۲۱۰۰ تشدید خواهد شد. رویدادهایی مانند جنگل‌زدایی آمازون که بیش از ۲۵٪ از بین رفته و فروپاشی صخره‌های مرجانی که بیش از ۹۰٪ احتمالا تا سال ۲۰۵۰ ناپدید می شوند باعث انقراض‌های زنجیره‌ای میشوند.

تخریب زیستگاه با جنگل‌زدایی و شهرنشینی و فرآیند تغییرات اقلیمی با اسیدی شدن اقیانوس و رخداد های شدید اقلیمی و آلودگی به پلاستیک و مواد شیمیایی و بهره‌برداری بیش از حد از منابع طبیعی با شکار غیرقانونی، ماهیگیری صنعتی در دریاها با رشد گونه‌های مهاجم و تشدید تخریب منابع زیستی همراه شده است. بدون اقدام جدی، ۲۰ تا ۵۰ درصد از گونه‌ها تا سال ۲۱۰۰ منقرض میشوند. در صورت عدم کنترل، نرخ انقراض ممکن است ظرف ۳۰۰ سال از آخرین انقراض قبلی – رویداد K-Pg (که دایناسورها را نابود کرد) پیشی بگیرد. رویداد انقراض کرتاسه -پالئوژن ( K-Pg ) انقراض دسته جمعی سه چهارم گونه‌های گیاهی و جانوری روی زمین بود که در آن تقریباً ۶۶ میلیون سال پیش باعث انقراض همه دایناسورهای غیر پرنده شد .

آیا می‌توان جلوی انقراض ششم را گرفت . جواب بله است ولی فقط با تلاش‌های فوری و جهانی امکان پذیر است. حفاظت از ۳۰ تا ۵۰ درصد از خشکی ها و اقیانوس‌های زمین، کاهش انتشار کربن، مهار آلودگی و مصرف بیش از حد، تغییرات سیاست‌های بین‌المللی در جهت اهداف تنوع زیستی کاپ ۱۵. البته شمین انقراض جمعی یک رویداد واحد با تاریخ شروع و پایان ثابت نیست، بلکه یک فرآیند مداوم است که طی قرن‌ها در حال وقوع است. با این حال، مطالعات علمی بر اساس روندهای فعلی، یک بازه زمانی بحرانی برای اوج شدت انقراض را پیش‌بینی می‌کنند. در بازه بیست و پنج ساله پیش رو در جهت تامین یا دوری از اهداف تغییرات اقلیمی در راستای تثبیت حد گرمایش ۱.۵ درجه سانتیگراد و تنوع زیستی برای حفظ ۳۰٪ خشکی ها و اقیانوس‌های محافظت‌شده تعیین می‌کنند که آیا نرخ انقراض تثبیت می‌شود یا به صورت مارپیچی افزایش می‌یابد. از سوی دیگر در بازه ۲۰۴۰ تا ۲۰۷۰ با تداوم وضع موجود اوج های تخریب زیستگاه‌ها، اسیدی شدن اقیانوس‌ها و کاهش حشرات و دوزیستان از سوی دانشمندان پیش بینی شده است. انقراض‌ها به دلیل اثرات تأخیری نظیر گونه‌هایی که به آرامی تسلیم تغییرات اقلیمی می‌شوند برای هزاره‌ها ادامه خواهند یافت. بعضی مدل ها نشان می دهند که انقراض ششم می تواند با ادامه انتشار گازهای گلخانه‌ای تا سال ۲۳۰۰ با رویدادی مشابه انقراض پنجم K-Pg رخ دهد. فعالیتهای انسانی به ویژه با توسعه ناپایدار پس از جنگ جهانی دوم انقراض در اثر صنعتی شدن را تشریع کرده است. از دست رفتن یخ‌های قطب شمال در حدود دهه ۲۰۳۰ یا ذوب شدن خاک منجمد می‌تواند می تواند روندهای برگشت‌ناپذیر را تسریع کند.

حتی با کاهش قابل توجه انتشار گازهای گلخانه‌ای در سطح جهان، گرمایش و بسیاری از اثرات (مانند موج گرما، تنش آبی) به دلیل انتشار گازهای گلخانه‌ای گذشته، برای دو دهه آینده “در حال شکل‌گیری” هستند. سامانه هایی مانند دریاچه ارومیه و سفره‌های آب کلیدی ممکن است بدون مداخله جدی در حال حاضر، مدت‌ها قبل از سال ۱۴۲۰ کاملا از بین بروند . ایجاد تاب‌آوری (مدیریت آب، کشاورزی تاب آور در برابر گرما و سامانه های بهداشتی دهه‌ها طول می‌کشد. سرمایه‌گذاری فوری و عظیم برای جلوگیری از اختلال فاجعه‌بار تا سال ۱۴۲۰ بسیار مهم است.

راهبرد ایران تاب آور نیازمند بسیج ملی فوری و بی‌سابقه‌ای است که بر حفاظت و مدیریت آب، سازگاری با گرما، تحول کشاورزی و کاهش طوفان گرد و غبار، در کنار اقدامات اقلیمی جهانی تشدید شده، متمرکز باشد پنجره سازگاری مؤثر به سرعت در حال بسته شدن است.